Tom 5: Władysław Herman i dwór jego

Władysław Herman i dwór jego. Powieść historyczna z dziejów narodowych XI wieku to utwór dziś nieco zapomniany w dorobku Zygmunta Krasińskiego, interesujący tylko historyków literatury zajmujących się dziejami powieści w Polsce lub twórczością autora. Tymczasem powieść ta spełnia w dużym stopniu atrybuty romansu rycerskiego, utworu awanturniczo-przygodowego z historią w tle i wyrazistym przesłaniem moralnym, ze scenami teatralnymi i nawet filmowymi (batalistycznymi), co może zainteresować chociażby młodego odbiorcę lub miłośnika dawnych narracji historycznych. Tym bardziej że frenezja, gotycyzm oraz „zemsta szaleje tu po prostu w tej trzytomowej powieści, szerzy spustoszenie i zbiera trupy”.

Powieść Krasińskiego jest dokumentem wyobraźni młodego pisarza romantycznego. Ukazuje popularne u progu romantyzmu niemal fantastyczne wizje początków państwa polskiego i ówczesnych stosunków społecznych. Z koncepcją języka artystycznego opartego na archaizacji i tworzeniu neologizmów stylizowanych na dawne słownictwo, zabiera w podróż do nieistniejącego świata historii, współtworząc rodzimy mit „wieków średnich”, które Krasińskiemu kojarzyły się przede wszystkim ze szlachetnymi postawami bohaterów, zmaganiami rycerzy, idealną miłością i gwałtownymi na miarę szekspirowską wybuchami namiętności. Zarys nielicznych faktów potwierdzonych źródłowo oraz wiele zmyślonych wątków wyprowadzonych z nieudokumentowanych przekazów historycznych współtworzą fabułę romansową, rozpostartą między „pamięcią kulturową i kulturową niepamięcią”, fabułę, której nie należy przedstawiać – jak to niestety często czyniono – tylko w kontekście biografii twórczej młodzieńca z bogatego rodu, stawiającego ledwo pierwsze kroki w pisarskim zawodzie. Do dziś pokutują w literaturze przedmiotu deprecjonujące uwagi historyków powieści – „utwór robi wrażenie wypracowania szkolnego”, „utwory jeszcze na wpół dziecinne” (o Grobie rodziny Reichstalów i o Władysławie Hermanie), „najdłuższy z grzechów młodości” – które znacząco wpłynęły na odbiór utworu. Powieść ta jednak całkiem udatnie ilustruje romantyczne mity o wiekach średnich, ujawnia też fantazmaty wyobraźni i fantasmagorie literackie, które przetrwały próbę czasu i nadal są obecne w obiegu kultury popularnej. Także eseistyka historyczna nigdy się ich przecież nie pozbyła, choć twardo o to zabiegała.

(fragment Wstępu autorstwa Mirosława Strzyżewskiego)

Tom 5: Władysław Herman i dwór jego (opracowanie edytorskie Mirosław Strzyżewski, współpraca Barbara Linsztet, Magdalena Rajewska)

Spis rzeczy

Wstęp

Zasady edycji

Wykaz skrótów

Bibliografia